رودخانه زاینده رود نبض تپنده فلات مرکزی ایران

زاینده رود، مهم‌ترین و پر آب‌ترین رود در حوضه آبریز گاو‌خونی

زاینده رود مهمترین و پرآب ترین رود در حوضه آبریز مرکزی ایران است. سرچشمه زاینده رود از زردکوه است و پس از گذشتن از شهرها و روستاهای بسیار در نهایت به تالاب گاوخونی میریزد.

رودخانه زاینده رود اصفهان

زاینده رود، مهم‌ترین و پر آب‌ترین رود در حوضه آبریز گاو‌خونی، واقع در استان اصفهان است. زاینده رود که از زردکوه بختیاری سرچشمه می‌گیرد، یکی از مهم‌ترین رودهای ایران و همچنین پر آب‌ترین رود در حوضه آبریز مرکزی ایران نیز به شمار می‌آید.

حجم متوسط جریان سالانه این رود به حدود یک میلیارد متر مکعب می‌رسد. آب این رودخانه عمدتاً از برف‌هایی است که در فصول سرد سال می‌بارد.

سرچشمه زاینده‌رود به شکل حوضی مدور با مساحتی در حدود سیصد زرع می‌باشد که به «چشمه جانان» معروف است. چشمه مذکور در این ناحیه می‌جوشد و به طرف مشرق سرازیر می‌شود. پس از طی سه فرسنگ، به چشمه دیگری به نام «چهل چشمه» می‌رسد.

همچنین از سمت شمال این منطقه، یعنی ناحیه فریدن، دو چشمه بزرگ دیگر به نام «خُرِسنگ» و «کودَنگ» به جانانه‌رود ملحق می‌شود. انشعاب دیگری نیز به نام زرین‌رود از طرف جنوب یعنی چهارمحال به این رودخانه اضافه می‌شود. منبع اصلی انشعاب‌ اخیر زیر‌ِ کوهی قرار دارد که زردکوه نامیده می‌شود.

فاصله زردکوه بختیاری تا شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری، 105 کیلومتر است بیشترین میزان تأمین آب رودخانه و سد زاینده رود در حوضه استان چهارمحال و بختیاری است. 

در منابع تاریخی از زاینده ‌رود با نام‌های مختلفی چون «زرن‌ رود»، «زرند رود»، «زرین‌ رود»، «زند رود»، «زنده ‌رود»، «زن‌ رود» و… یاد شده، از جمله مؤلف حدود العالم در وصف شهر سپاهان (اصفهان)، اشاره به رودی دارد که بی‌تردید همان زاینده رود است: «[سپاهان] شهری خرم است و بسیار نعمت‌ … اندر جبال، و او را رودیست کی آنرا زرن رود خوانند کی اندر کشت و برز او بکار شود…». امّا حمدالله مستوفی قزوینی از زاینده رود با نام زنده رود یاد می‌کند.

علت نامگذاری این رود بدین جهت است که درطول مسیر خود باغات و کشتزارهای فراوانی را آباد و زنده می‌کند. به همین خاطر به این رود زنده رود نیز می‌گویند.

طول رودخانه زاینده رود 405 کیلومتر، شیب متوسط 3 درصد، میانگین آبدهی سالانه 1053 میلیون متر مکعب و وسعت حوضه آبگیر حدود 27100 کیلومتر مربع است،این رودخانه به باتلاق گاوخونی در استان اصفهان می ریزد.

در سال‌های اخیر انحراف آب از سر شاخه‌های کارون از طریق تونل‌های انتقال آب کوهرنگ، موجب تقویت میانگین آب‌دهی این رود و در نتیجه امکان صدور آب از طریق کانال‌های مصنوعی به شهرهای یزد و کاشان را فراهم کرده است.

سد زاینده رود

سد بتونی شاه عباس بزرگ یا سد زاینده رود، در 117 کیلومتری غرب شهر اصفهان

سد بتونی قوسی شاه عباس بزرگ یا سد زاینده رود، در 117 کیلومتری غرب شهر اصفهان و 60 کیلومتری شهرکرد  بر روی رودخانه زاینده رود در محلی به نام آبادچی که در 60 کیلومتری سرچشمه زاینده رود قرار دارد بنا شده است.

ساخت این سد در سال 1344 ه. ش. آغاز و در سال 1349 ه. ش. پایان یافته است. با ایجاد این سد، آب مصرفی استان اصفهان تامین شده، اراضی بیشتری به زیر کشت در آمده و نیروی برق نیز تولید می شود.

دریاچه سد زاینده رود در شهر چادگان، یکی از مناطق دیدنی و از مراکز گردشگری استان و به لحاظ تأمین آب و تولید انرژی برق، دارای اهمیت بسیاری است.

پل‌های روی رودخانه زاینده رود اصفهان

بر روی رودخانه زاینده‌رود چندین پل تاریخی از زمان صفویان و قبل از آن برجا مانده‌است

زاینده رود به علت موقعیت خاصی که در شهر اصفهان دارد محل ساخت پل های متعددی است. برخی از این پل ها قدمت تاریخی داشته و همه ساله هزاران توریست داخلی و خارجی را به سمت زاینده رود روانه می سازند.

بر روی رودخانه زاینده‌رود چندین پل تاریخی از زمان صفویان و قبل از آن برجا مانده‌است. اولین پل تاریخی بر روی زاینده رود پل روستای اورگان از توابع شهرستان چادگان در ۴۰کیلومتر بالاتر از سد زاینده رود می‌باشد.

در استان چهارمحال بختیاری پل زمانخان و در استان اصفهان پل‌های مشهور تاریخی سی و سه پل یا پل الله وردی خان، پل خواجو و پل‌های اژیه و ورزنه بنا شده‌است. قدیمی‌ترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود «پل شهرستان» است.

رفتینگ در زاینده رود

رفتینگ یا همان قایق سواری هیجان انگیز در آب های خروشان زاینده رود

این تفریح مهیج را در اصفهان از دست ندهید. رفتینگ یا همان قایق سواری هیجان انگیز در آب های خروشان بهترین گزینه ای است که در خصوص بازدید از زاینده رود می توانید انتخاب کنید. 

رودخانه های محدودی در سراسر جهان قابلیت رفتینگ را دارند و بهتر است بدانید که زاینده رود نیز یکی از همین رودخانه های خروشان است. البته برای اجرای رفتینگ باید به نواحی خارج از شهر بروید. اغلب مردم به بازدید از زاینده رود در محل پل های خواجو، سی و سه پل و مارنان کفایت کرده و لذت یک تفریح مهیج را از دست می دهند.

جهت انجام قایق رانی در زاینده رود می توانید در یک تور رفتینگ ثبت نام کنید و یا اینکه شخصا به محل خرید بلیط بروید و به تفریح بپردازید. برای رفتینگ زاینده رود سه مسیر وجود دارد که دارای درجات مختلفی از سطح دو و سه از حیث خروشانی و عمق هستند. برای رفتینگ باید سن شما در رده 12 تا 50 سال قرار داشته باشد و بیماری خاصی نداشته باشید.

ماهیگیری در زاینده رود

در بخش های آغازین زاینده رود، ماهی قزل آلا و ماهی زرد پر به وفور یافت می شود. در منطقه بهاران زاینده رود، انواع مختلفی از ماهیان صاردین، زرد پر، کپور و ماهی شیر نیز وجود دارد. در دیگر نقاط زاینده رود شاهد وفور ماهیان کپور هستیم. ماهی گیری در زاینده رود منطبق بر قواعد بین المللی صید ماهی و برخی از قواعد زیست محیطی ایران است.

تالاب گاوخونی و زاینده رود در اصفهان

زاینده رود پس از طی مسیر پرپیچ و خم خود به تالاب گاوخونی منتهی می شود

زاینده رود پس از طی مسیر پرپیچ و خم خود به تالاب گاوخونی منتهی می شود. تالاب گاوخونی در تاریخ 23 ژوئن 1975 به عنوان یکی از تالاب های مهم بین المللی در فهرست تالاب های کنوانسیون رامسر معرفی و ثبت شد.

تالاب گاوخونی در حاشیه فلات مرکزی ایران و در فاصله 145 کیلومتری جنوب شرقی شهر اصفهان و در 30 کیلومتری شهر ورزنه واقع شده است.

تالاب گاوخونی یکی از اکوسیستم‌های طبیعی استان اصفهان است که پایاب زاینده‌رود و در فاصله 130 کیلومتری شرق شهرستان اصفهان واقع گردیده است. این تالاب به عنوان اکوسیستم آبی طبیعی واقع در یک منطقه خشک می‌تواند و باید در توسعه پایدار منطقه نقش مهمی داشته باشد.

خشک شدن زاینده رود

زاینده رود سال‌هاست که به دلایل مختلف خشک شده است

زاینده رود سال‌هاست که به دلایل مختلف مانند بحث خط لوله انتقال آب به یزد و سایر استان‌ها، برداشت بی‌رویه آب در شهرهای بالادست و غیره از حرکت باز می‌ایستد و شهر اصفهان از نعمت آن محروم می‌شود.

زاینده رود برای اولین بار در سال 1379 برای مدت یک سال از خروش افتاد و در سال 1380 دوباره در شهر جریان پیدا کرد و لبخند شادی را بر لبان مردم اصفهان نشاند. این اتفاق بار دیگر در سال‌های 87 و 88 تکرار شد و هر بار تیتر مهم اخبار رسانه‌ها گردید و تا امروز این روند تکرار و تکرار می‌شود و با هر بار قطعی آب زاینده رود سکوتی عمیق محدوده زاینده رود در اصفهان را فرامی‌گیرد و خبری از نشاط روزهای پر آبی در شهر نیست.

جالب و البته تلخ است که بدانید حتی دوام پل‌ها نیز با خشک شدن زاینده رود به خطر افتاده است و با نابودی آن‌ها برگی از تاریخ این مرز و بوم به فراموشی سپرده می‌شود.

خشک شدن زاینده رود ممکن است به گردشگری شهر نیز آسیب وارد کند و علاوه بر آن بسیاری از مزارع و زندگی کشاورزان مورد تهدید واقع شود. همچنین وجود این رودخانه به تلطیف هوا و کاهش آلودگی و غبار هوای شهر کمک خواهد کرد.

اما امروزه جز کویری خشک چیزی از بستر رودخانه باقی نمانده است و همه ما امید داریم که روزی آب برای همیشه به رودخانه زاینده رود برگردد و شهر را پر از نشاط و شاید و سرزندگی کند.